Đặc điểm Cải bắp lai cải củ

  • Vì cải bắp có bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội (2n) là 18B, còn cải củ có 2n là 18R, nên mỗi giao tử của cải bắp có 9B, còn mỗi giao tử của cải củ có 9R. Do đó, tế bào xôma của cây lai F1 ban đầu (chưa xử lí) có bộ nhiễm sắc thể = 9B + 9R. Tuy 9 + 9 = 18 là số chẵn, nhưng 9 nhiễm sắc thể của cải bắp (B) không tương đồng với 9 nhiễm sắc thể của cải củ (R), giống như trong trò chơi "1 quân đỏ không thể cặp thành đôi với 1 quân đen" để thắng. Điều này cũng đã xảy ra trong tự nhiên, khi con ngựa (2n = 64) lai với con lừa (2n = 62) sinh ra con la có tế bào xôma chứa 32 + 31 = 63 nhiễm sắc thể. Bởi thế, cả cây F1 ban đầu nói trên lẫn con la đều bất thụ (tức không có khả năng sinh sản).[4] Cây lai F1 này cũng như con la được gọi là thể dị lưỡng bội (heterodiploidy), có 1/2 số nhiễm sắc thể của loài này (n1) và 1/2 số nhiễm sắc thể của loài kia (n2), nghĩa là bộ nhiễm sắc thể của chúng = n1 + n2 giống như "quân đen với quân đỏ" vậy.
  • Bởi vậy, khi cây lai F1 được đa bội hoá thành công, thì nó chứa bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội của cả hai loài, nghĩa là = 2n1 + 2n2, cụ thể là = 18B + 18R. Do đủ cặp tương đồng, các cặp nhiễm sắc thể tiếp hợp tương đồng được với nhau, nên giảm phân xảy ra được, chúng tạo thành giao tử và có thể thụ tinh.
  • Đã có lúc một số người gọi dạng cơ thể (18B + 18R) này là thể tứ bội (tức 4n), nhưng một số tác giả khác thấy không phù hợp, nên gọi các dạng này là heteropolyploids, hoặc allopolyploids hay amphipolyploids.[5] Các nhà khoa học Việt Nam đã dịch thuật ngữ heteropolyploidy là thể dị đa bội, để phân biệt với dạng đa bội có bộ nhiễm sắc thể đều cùng loài là thể tự đa bội.[6], [7]
  • Riêng loài Brassicoraphanus này cũng như những sinh vật khác có bộ nhiễm sắc thể với công thức tổng quát = (2n1 + 2n2) được gọi là thể song lưỡng bội hoặc nhị lưỡng bội.[2], [7]
  • Như vậy, loài Brassicoraphanus này đã được hình thành qua 2 giai đoạn (hình 4):

- Lai hai loài khác nhau (lai xa) tạo ra F1 có bộ nhiễm sắc thể (n1 + n2).

- F1 đa bội hoá thành thể song lưỡng bội (2n1 + 2n2).

  • Hình 2: Cây cải bắp (Brassica).
  • Hình 3: Cây cải củ (Raphanus).
  • Hình 4: Sơ đồ tạo cải bắp lai cải củ kết hợp với mô tả dạng quả.